Plastik market torbasını icat edip patentini alan İsveçli mühendis ve tasarımcı Sten Gustaf Thulin insanlığa ve üzerinde yaşadığımız dünyaya en büyük çevre felaketini yaşatacağını biliyor muydu?
İsveçli Celloplast Şirketi, 1961’de plastikten üretilmiş torbanın patentini aldı; seri üretimine geçti. Ürün, Sten Gustaf Thulin tarafından tasarlanmıştı. Thulin, ambalaj tasarımı konusunda uzmandı. Hızlı tüketilen malları tutmak, taşımak ve muhafaza etmek için kullanılabilecek; basit, esnek, zararsız, az yer kaplayan ve dayanıklı bir çanta tasarlayabilmenin peşindeydi. Neme ve soğuğa karşı mukavemeti de şarttı. Hammadde olabilecek çeşitli malzemelerden deneyler yapmıştı. En uygunu plastikti. İlk tasarımını ‘tişört çantası’ diye nitelemişti. Tasarladığı ürün kolları kesilmiş tişörte benziyordu. Belli iki yerleşim merkezi arasında makul ağırlıkta malı taşımaya uygun, estetik ve çok ucuz maliyetli prototip torbaydı.
Saplı plastik poşet 1970’lerde Avrupa’da yaygın şekilde kullanılmaya başlandı. Yıllık tüketim 760 milyon adet civarındaydı. Celloplast, Avrupa’nın belli ülkelerinde, ABD’de fabrikalar kurdu ve imalatını gerçekleştirdi. 1970’in ortalarında ABD’nin market zincirleri tarafından da keşfedildi, tüketimi özendirildi. Pazar çantaları, fileler ve kese kâğıtları terk edildi. Sonra çekirge istilası gibi bütün dünyayı sardı; günlük hayatımızın vazgeçilmezi haline geldi. Yaygınlaşmasında pratikliğinin yanında, mobil reklâm aracı şeklinde kullanımının da payı büyüktü. Market logolarıyla bezenmiş poşetler ücretsizdi; alıcının elinde gezici reklâm aracına dönüşüyordu. Bu durum, firma sahip(leri)nin lehineydi ve gönüllü/parasız etkin duyuru yapılıyordu. Plastik torbaların parasız verilmesi, talep patlaması yarattı ve geniş tüketici kitlelerince olağan görüldü.
Dünyada her dakikada 1 milyondan fazla plastik torba üretildiği hesaplanıyor. Başka bir araştırma sonucu ise daha iç karartıcı: Saniyede 160 bin torba çöpe atılıyor. Poşetin ortalama kullanım süresi sadece 12 ile 15 dakika arasında... Bir başka araştırma tüyler ürpertici: Dünya üzerinde bir yılda 1 trilyon adet plastik poşet kullanılıyor. Araştırmayı yapan ve sonuçları açıklayan, Earth Policy Institute adlı son derece saygın kuruluş... Tehlikenin büyüklüğü bir başka istatistikle adeta bağırıyor: Dünya üzerindeki tüketiciler yılda ortalama! 500 milyar ile 1 trilyon adet poşet harcıyor. Yani yılda kişi başına ortalama 150 poşet çöpe gidiyor. Dünya plastik poşet üretimi 100 milyon ton civarında…
Poşetlerde en çok polietilen ham maddesi kullanılıyor. Parlak renkler için cadmium adlı kimyasal ekleniyor. Bu da özellikle pet şişeli ürünlerde kusmaya, kalp krizine yol açabiliyor. Poşetteki diğer bir katkı yan ürün çinko oksit beyin dokularına zarar verebiliyor.
Plastik poşetler doğanın/çevrinin kirletilmesinde en önemli unsurlardan… Çöpe atılanların çözünmesi; toprağa, suya, havaya karışıp etkisizleşmesi için yüz yıl yetmiyor. Bazı araştırmalar daha karamsar/kötümser tablo çiziyor: Plastik torbaların doğaya bırakılmasından sonra tamamen çözülmesi için 1000 yıl beklemesi gerekiyor. Kullanılan kimyasallar, denizleri, tarım arazilerini ve yer altı sularını kirletiyor. Polietilen madde doğada dönüştürülmesi gayri mümkün çok ciddi kirliliklere sebebiyet veriyor.
Plastik torbaları ilk yasaklayan bir İslâm ülkesi, Bengaldeş. Burada yoğun şekilde kullanılan plastik poşetler, zaten yetersiz kalan drenaj ve su kanallarını tıkadı. Alt yapı çalış(a)maz duruma geldi. 2002’de her türlü plastik poşeti yasaklandı. 2004’de Danimarka’da, 2010’da Gabon’da, 2017’de Kenya’da yasak kararı getirildi. Dünya üzerinde 32 ülkede men uygulaması sürüyor.
ABD ise dünyanın kirlenmesiyle ilgilenmiyor. Sadece 2 eyaletinde plastik torba yasaklanmış durumda. Yasak kararı alan ülkelerin çoğunluğu Afrika’da…
‘Kullan, sonra hemen at!’ sloganıyla tüketiciye son derece cazip gelen, günlük hayatımıza giren poşetlerin gelecekte nelere yol açabileceği, hangi felaketlere sebep olabileceği hiç hesaplanmadı/düşünülmedi.
Plastik her yanımızı kuşatmış durumda… Sadece torba kullanımıyla değil, her türlü tekstil ürününden, tükettiğimiz her türlü gıdanın ambalajında demirbaş malzeme…
Paralı poşet uygulamasının uzun vadede çevre kirliliğini önlemede başarı sağlaması beklenmiyor. Plastik paketleme tümden yasaklanmadan, ya da torba üretimi ciddi kontrol altına alınmadan başarı zor görünüyor. Satıştaki kar payının yüksekliği de üretimin kontrolünü engelleyen başka faktör… Hiçbir satıcı iddiaya göre! yüzde 300’leri bulan kazanç kapısını kaybetmek istemiyor.
ALİ HİKMET İNCE
